Cùng xuất khẩu nông sản đi Trung Quốc, Việt Nam xây dựng chính sách trên đường đua với Thái Lan

Cả Việt Nam và Thái Lan đều là những nước xuất khẩu trái cây lớn nhất Đông Nam Á, chủ yếu là trái cây nhiệt đới như sầu riêng, măng cụt, mít… đã trở nên rất phổ biến trên thị trường quốc tế trong những năm gần đây. Do gần gũi về địa lý, khí hậu tương đồng nên các mặt hàng xuất khẩu của hai nước trên cũng rất giống nhau. Nhưng điều khá bất ngờ là trong những năm gần đây, sản lượng xuất khẩu trái cây của Thái Lan đã vượt xa Việt Nam. Về sản lượng, Thái Lan chắc chắn “yếu thế” hơn với sản lượng trái cây khoảng 5,43 triệu tấn/năm, trong khi của Việt Nam là từ 12 triệu đến 13 triệu tấn. Nhưng về mặt xuất khẩu, kim ngạch xuất khẩu trái cây của Thái Lan năm 2022 dự kiến ​​đạt 8,53 tỷ USD, trong khi của Việt Nam dự kiến ​​dưới 3,2 tỷ USD.

Kim ngạch xuất khẩu rau quả của nước ta đạt đỉnh 3,7 tỷ USD trong năm 2019, thậm chí vượt mức xuất khẩu gạo cùng kỳ. Con số này đã giảm trong hai năm tiếp theo, xuống còn 3,26 tỷ USD vào năm 2020 và 3,55 tỷ USD vào năm 2021. Trong khi đó, xuất khẩu rau quả của Thái Lan tăng đều đặn, từ 3,76 tỷ USD năm 2019 lên hơn 4,2 tỷ USD năm 2020 và 5,3 tỷ USD vào năm 2021. Trước việc thị phần đang dần bị Thái Lan xâm chiếm, những người làm trong ngành xuất khẩu rau quả nước ta đang cảm thấy áp lực và bắt đầu suy nghĩ về lý do đằng sau và các biện pháp đối phó trong tương lai.

Được biết, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn nước ta đang tiến hành nghiên cứu về xu hướng này và xây dựng các chính sách mới để vực dậy thế mạnh xuất khẩu rau quả.

Hiện nay, nước ta đã xuất khẩu trái cây sang 60 quốc gia, trong đó có Trung Quốc. Trong ba năm qua, chính sách phòng chống dịch bệnh nghiêm ngặt của Trung Quốc đã ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động xuất khẩu rau quả. Nước ta đã phải tập trung nhiều hơn vào các thị trường nước ngoài khác. Do đó, sản lượng xuất khẩu sang Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản đã tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn là nhà nhập khẩu trái cây lớn nhất thế giới và là một trong những thị trường xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam. Tính đến thời điểm hiện tại, đã có 11 loại trái cây của Việt Nam chính thức được nhập khẩu vào thị trường Trung Quốc, bao gồm xoài, thanh long, chuối, nhãn, vải thiều, dưa hấu, chôm chôm, mít, măng cụt, chanh dây và sầu riêng.

Tiếp thị và xây dựng thương hiệu trái cây

Như chúng ta đã biết, người tiêu dùng Trung Quốc sẽ chọn hàng hóa dựa trên thương hiệu. Ví dụ, thị trường Trung Quốc quen thuộc hơn với sầu riêng Thái Lan và Malaysia.  Đối với sầu riêng Việt Nam vừa được cấp phép nhập khẩu gần đây, việc xây dựng thương hiệu riêng đặc biệt quan trọng. Để đạt được mục tiêu này, các chuyên gia trong ngành kiến nghị Việt Nam nên thành lập cơ quan xúc tiến thương mại tại Trung Quốc để giúp xây dựng thương hiệu nông sản của mình.

Quản lý chặt chẽ

Trung Quốc không còn là một thị trường dễ tiếp cận. Từ nhiều năm trước, Trung Quốc đã bắt đầu thực hiện các tiêu chuẩn cao về quản lý trái cây nhập khẩu. Ví dụ, trong năm 2018, cơ quan hải quan Trung Quốc đã sử dụng giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật hiển thị mã vùng trồng và cơ sở đóng gói là một trong những điều kiện cần thiết để xuất khẩu. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nước ta, sau 4 năm đánh giá, rà soát, sầu riêng Việt Nam mới chính thức được phép vào thị trường Trung Quốc. Năm nay, Cục nghiêm khắc cảnh báo một số doanh nghiệp, yêu cầu không tái diễn những trường hợp tương tự như xoài Việt Nam trong năm 2020 (Vào thời điểm đó, các doanh nghiệp xuất khẩu xoài Việt Nam đã sử dụng sai mã số để xuất khẩu đã bị phía Trung Quốc phát hiện và thu giữ). Xuất khẩu sầu riêng cần rút ra những bài học kinh nghiệm và thực hiện nghiêm túc các yêu cầu của phía Trung Quốc. Ngoài ra, các quan chức Việt Nam cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo tính minh bạch lâu dài trong hoạt động xuất khẩu.

Nghiên cứu thị trường và giáo dục kinh doanh

Ông Lê Minh Huân, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam cho biết, nhiều nhà sản xuất trái cây Việt Nam thiếu hiểu biết về xu hướng thị trường và bán sản phẩm một cách thụ động mà không hiểu nhu cầu thực sự của thị trường. Ông so sánh các nhà phân phối trái cây ở Việt Nam và Thái Lan: khi chợ đầu mối Bắc Kinh mở cửa vào buổi sáng, thương nhân Thái Lan thường nắm bắt giá nhanh và bán hàng hiệu quả, trong khi thương nhân Việt Nam lại chậm nửa nhịp vì không nắm rõ về giá sản phẩm và nhu cầu thị trường.

Ông Huân cũng chỉ ra rằng Thái Lan đã đầu tư rất nhiều vào nghiên cứu và phát triển thị trường, và nhiều trường đại học và viện nghiên cứu của Thái Lan đang tập trung vào các chiến lược dài hạn. Theo quan điểm của ông, Việt Nam cũng nên bắt đầu thành lập tổ chức tư vấn của riêng mình để xác định các mục tiêu phát triển trong vài năm hoặc thậm chí vài thập kỷ tới.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần xây dựng một mô hình nông nghiệp mới, trong đó các nhà sản xuất được kết nối chặt chẽ với nhau và có thể nắm bắt thông tin thị trường mới nhất, nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trái cây phải trở thành một trong những mục tiêu cốt lõi của ngành nông nghiệp.

Ngoài các biện pháp trên, việc nâng cấp công nghệ sản xuất cũng cần được quan tâm. Các cơ sở sau thu hoạch hiện tại của Việt Nam chỉ có thể lưu trữ sầu riêng trong 3-4 ngày, điều này làm hạn chế các lựa chọn về phương thức vận chuyển, từ đó khiến vận tải đường biển có lợi về chi phí không được ngó ngàng tới.