NÔNG NGHIỆP - XU HƯỚNG TOÀN CẦU VÀ VIỆT NAM 2021

Sản xuất nông nghiệp truyền thống đang có bước chuyển mình mạnh mẽ theo xu hướng tái cấu trúc và cách mạng hóa theo hướng bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu.

Dân số thế giới đang giữ mức tăng đều đặn 1,05% hàng năm, tức mỗi năm bổ sung vào tổng dân số khoảng 81 triệu người. Điều này đặt ra thách thức về an ninh lương thực và bài toàn tăng năng suất nông nghiệp toàn cầu.

Sản xuất nông nghiệp truyền thống đang có bước chuyển mình mạnh mẽ theo xu hướng tái cấu và cách mạng hóa theo hướng bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu. Trên khắp thế giới, các nước đều có cuộc chạy đua ở nhiều tầng mức để ứng dụng các phương pháp thông minh vào sản xuất nông nghiệp nhằm tăng năng suất trong khi vẫn đảm bảo yếu tố an toàn.

Sau đây sẽ giới thiệu bài viết của ông Dhriti Satya, chuyên gia công nghệ sinh học và tạo giống, kiêm sáng lập tổ chức nông nghiệp AgriBioTechX, về các xu hướng trong sản xuất nông nghiệp toàn cầu năm 2021.

1. Nông nghiệp thông minh

Nông nghiệp thông minh là việc ứng dụng thành tự trí tuệ nhân tạo và phương tiện liên lạc, điều khiển hiện đại vào từng khâu sản xuất. Bằng thiết bị liên lạc, người nông dân có thể kết nối với các thiết bị lắp đặt trên đồng ruộng nhờ vào hệ thống cảm biến thu thập, phân tích dữ liệu.

Một khái niệm khác cũng được sử dụng cho cách thức này là ứng dụng Internet vạn vật (IoT- Internet of Things). Toàn bộ chu trình thu thập và xử lý dữ liệu hoàn toàn tự động, đến người nông dân sẽ là phương án chờ quyết định cuối cùng, về sức khỏe cây trồng vật nuôi, về dịch bệnh, đất, nước hay dự báo xu thế thời tiết...

IoT là điểm khởi đầu, khi áp dụng đại trà sẽ tạo ra một cuộc cách mạng mới trong sản xuất nông nghiệp, tối ưu hóa cả một hệ thống sản xuất, đưa lại năng suất vượt trội so với canh tác truyền thống trong khi giảm thiểu nguy cơ bệnh dịch và nâng cao hàm lượng dinh dưỡng trong sản phẩm.

Nhìn chung, toàn cảnh hệ sinh thái IoT Việt Nam đang từng bước được hoàn thiện, bước đầu đã có một số ứng dụng IoT được triển khai. Tuy nhiên, để khai thác tiềm năng phát triển, Việt Nam cần thực hiện một số giải pháp cơ bản: Như việc hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, cần có một lộ trình, chính sách chung cho toàn bộ các thành tố của hệ sinh thái IoT để các bên cùng “bắt tay nhau” phát triển. Tham khảo kinh nghiệm nước ngoài trong xây dựng hệ thống quốc gia nghiên cứu và phát triển về IoT. để xây dựng lợi thế cạnh tranh, Chính phủ đóng vai trò không thể thiếu trong việc tạo ra một số dự án tiên phong để nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa nhằm tạo ra sức cạnh tranh trên tới thị trường nội địa, cũng như hướng thị trường quốc tế.

2. Khởi nghiệp nông nghiệp

Theo truyền thống, nông dân sinh hoạt trong các tổ chức nghề nghiệp như hội hay hợp tác xã và nói đến nông dân thì hay nghĩ đến những người nghèo khó, ít học. Nhưng giờ xu hướng đã mang đến bộ mặt khác khi ngành này đón nhận những công dân khởi nghiệp mới. 

Trên cấp độ toàn cầu, thanh niên, các nhà đầu tư, những trí thức trẻ đang ngày càng tìm thấy cơ hội trong cuộc cách mạng nông nghiệp mới. Số lượng khởi nghiệp trong nông nghiệp ngày một tăng, và tăng nhanh.

Theo một báo cáo của tổ chức tư vấn tài chính Maple Capital Advisor, năm 2019, riêng tại Ấn Độ, vốn khởi nghiệp nông nghiệp đạt tới 244,59 triệu USD và được dự báo sẽ tăng tiếp trong năm 2021. Ngay cả khi đại dịch Covid-19 hoành hành, một doanh nghiệp khởi nghiệp như Bijak cũng huy động được 11,8 triệu USD cho kế hoạch sản xuất nông nghiệp. Nông nghiệp không còn là mảnh đất riêng của người nông dân là nhận định của nhiều chuyên gia.

Cũng nhờ làn sóng khởi nghiệp nông nghiệp, chất lượng nông sản có chuyển biến tích cực bởi năng lực đầu tư cũng như quản trị đã ở tầng mức cao hơn hẳn. Sản xuất nông nghiệp không còn phụ thuộc vào thời vụ mà có thể quanh năm, không phụ thuộc vào thời tiết mà rau trái nhiệt đới cũng có thể được sản xuất trên vùng sa mạc cát nóng như Trung Đông.

3. Hợp tác xã

Đây là mô hình gắn bó với sản xuất nông nghiệp và không hề xưa cũ. Với vai trò hoạt động như một doanh nghiệp, người nông dân thông qua tổ chức của mình sẽ có mối liên hệ với chính phủ - cơ quan hoạch định chính sách, ngân hàng - đầu mối vốn, hay liên kết dọc trong một nghiệp đoàn lớn hơn, nhằm tạo ra sự điều phối hiệu quả hơn trong sản xuất, tiêu thụ và kiểm soát chất lượng.

4. Sáng tạo trong nông nghiệp

Các phát minh mới trong nông nghiệp đang tạo ra cuộc cách mạng mới gọi là nông nghiệp công nghệ cao. Nó giữ vai trò quan trọng để nâng cao năng suất nhưng vẫn thân thiện với môi trường. Ngân hàng Thế giới đánh giá rằng, chỉ có công nghệ cao mới giúp các nước đang phát triển thoát khỏi cảnh nghèo đói.

Có thể kể ra một số xu hướng sẽ chi phối sản xuất nông nghiệp trong năm 2021 và nhiều năm tiếp theo: Ứng dụng hình ảnh siêu phổ và thuật toán để tính toán năng suất; thiết bị không người lái vừa cung cấp dữ liệu hình ảnh để phân tích các yếu tố môi trường, khí hậu, dịch bệnh... và tham gia cả với vai trò phương thức sản xuất; tích hợp kỹ thuật, phân tích dữ liệu, công nghệ sinh học nhằm nâng cao chất lượng dinh dưỡng đất, dinh dưỡng động vật; ứng dụng công nghệ “blockchain” nhằm có được giải pháp tổng thể “đầu - cuối” trong toàn bộ chuỗi cung ứng; ứng dụng công nghệ chỉnh sửa bộ gen tạo ra giống rau, hoa quả có năng suất cao hơn, dinh dưỡng cao hơn, kháng bệnh tốt hơn, chống ô xy hóa hiệu quả hơn.

5. Thích ứng biến đổi khí hậu

Khí hậu trái đất ấm lên đe dọa năng suất cây trồng, các ngành nghề chăn nuôi và thủy sản. Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc đề ra giải pháp nông nghiệp thông minh với khí hậu (CSA) để hóa giải các thách thức đe dọa an ninh lương thực.

CSA gồm việc không ngừng phát triển kỹ thuật, chính sách, đầu tư trong một gói tổng thể nhất quán. Các nhà lai tạo hạt giống đang tham gia vào việc tạo ra giống cây trồng thông minh, có khả năng thích ứng, chống chịu và phục hồi nếu điều kiện khí hậu thay đổi, và đó là mục tiêu của CSA.

Xin phép mượn lời của: TS. Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường và thể chế nông nghiệp để kết lại bài viết này:

“Nền nông nghiệp Việt Nam phát triển rực rỡ hơn 35 năm qua chủ yếu dựa vào đông đảo hộ gia đình, hộ nông dân nhỏ lẻ và số ít doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đây là lực lượng giúp nền nông nghiệp nước ta có sức chịu đựng cao, thích nghi tốt trước nhiều biến động. Dẫu vậy, kiểu tổ chức nhỏ, lẻ đó khó nâng tầm năng lực cạnh tranh, chiếm lĩnh thị trường quốc tế với yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm, sản xuất bền vững và thân thiện với môi trường. Để ứng dụng khoa học - công nghệ cao, đầu tư sâu vào chế biến, mở cửa thị trường quốc tế, rất cần vai trò đầu tàu của các doanh nghiệp lớn.

Tuy nhiên, bài học quốc tế cũng cho thấy, doanh nghiệp đóng vai trò quyết định trong phát triển công nghiệp và dịch vụ, nhưng sản xuất nông nghiệp dựa vào doanh nghiệp không phải là con đường duy nhất.

Thực tế, ở rất nhiều nền kinh tế phát triển thành công ở Đông Bắc Á, Bắc Âu..., chính nông dân liên kết với nhau trong cơ cấu HTX, các hiệp hội và hội nông dân, được Nhà nước trao quyền, mới là người dẫn dắt ngành nông nghiệp. Nông dân thực sự làm chủ các tổ chức của mình, Nhà nước hỗ trợ kinh phí cho tổ chức nông dân và trao cho họ quyền quản lý các khâu phục vụ sản xuất nông nghiệp.”